Châu phi cận sahara là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học

Châu Phi cận Sahara là khu vực lục địa châu Phi nằm phía nam sa mạc Sahara, bao gồm các tiểu vùng Tây Phi, Trung Phi, Đông Phi, Sừng châu Phi và Nam Phi. Ranh giới tự nhiên sa mạc Sahara phân tách vùng này với Bắc Phi và thể hiện qua khí hậu, địa hình, ngôn ngữ và văn hóa đa dạng, từ rừng mưa nhiệt đới đến savanna bán khô hạn.

Định nghĩa và giới hạn địa lý

Châu Phi cận Sahara (Sub-Saharan Africa) bao gồm toàn bộ lục địa châu Phi nằm về phía nam sa mạc Sahara, không tính Bắc Phi (Maghreb) và Ai Cập. Giới hạn phía bắc là ranh giới thiên nhiên do sa mạc Sahara tạo nên, phía đông giáp Ấn Độ Dương, phía tây giáp Đại Tây Dương và phía nam giáp mũi Hảo Vọng (Cape of Good Hope).

Phân vùng học thuật thường chia khu vực thành năm vùng tiểu khu vực dựa trên địa lý và văn hóa:

  • Tây Phi: từ Senegal, Mali, Burkina Faso đến Nigeria và Bờ Biển Ngà.
  • Trung Phi: gồm Cameroon, Cộng hòa Trung Phi, CHDC Congo.
  • Đông Phi: Kenya, Tanzania, Uganda, Rwanda, Burundi, Somalia, Ethiopia, cùng các quần đảo Seychelles, Mauritius.
  • Nam Phi: Nam Phi, Botswana, Namibia, Zimbabwe, Mozambique, Lesotho, Swaziland.
  • Sừng châu Phi: Eritrea, Djibouti, Somalia và Ethiopia.

Giới hạn này phản ánh khác biệt về khí hậu, địa hình, lịch sử và ngôn ngữ so với vùng Bắc Phi. Theo Ngân hàng Thế giới, khu vực cận Sahara là nơi sinh sống của hơn 1,2 tỷ người, chiếm khoảng 15% dân số toàn cầu World Bank.

Đặc điểm địa hình và địa mạo

Địa hình Châu Phi cận Sahara rất đa dạng, với cao nguyên lớn, thung lũng nứt giãn, đồng bằng phù sa và vùng ven biển thấp. Cao nguyên Ethiopia, cao nguyên vồ Quần đảo Jos (Nigeria) và cao nguyên Angolan là những vùng đất cao trên 1.500 m, nơi bắt nguồn của nhiều hệ thống sông lớn.

Thung lũng Đông Phi (East African Rift) trải dài hơn 6.000 km, hình thành các hồ nước sâu như hồ Tanganyika (1.470 m) và hồ Malawi (700 m). Đây là khu vực có hoạt động địa chất mạnh, với các núi lửa vẫn đang phun trào và động đất định kỳ.

Tiểu vùngĐặc điểm chínhĐộ cao trung bình
Cao nguyên EthiopiaNguồn sông Nile, địa hình gồ ghề1.500–3.000 m
Thung lũng Đông PhiHệ nứt giãn, hồ sâu, núi lửa−150 đến 2.886 m
Đồng bằng ven sông NigerPhù sa màu mỡ, nông nghiệp20–200 m
Ven biển Nam PhiBãi cát, đầm phá, du lịch0–500 m

Đồng bằng châu thổ Niger và sông Sénégal cung cấp đất phù sa dày, hình thành các vùng nông nghiệp trọng điểm. Vùng ven biển phía Nam tập trung các bãi biển cát trắng và đầm phá ven biển, hỗ trợ du lịch và đánh bắt thủy sản.

Khí hậu và hệ sinh thái

Khí hậu Châu Phi cận Sahara thay đổi mạnh theo vĩ độ và độ cao, từ khí hậu nhiệt đới gió mùa ẩm ướt ở Tây Phi ven biển, đến bán khô hạn và khô hạn ở Sahel, tiếp đến khí hậu núi cao ôn đới tại các cao nguyên như Ethiopia.

  • Rừng mưa nhiệt đới: Tây Phi ven bờ Đại Tây Dương, đa dạng sinh học cao, mưa >2.000 mm/năm.
  • Savanna: Đông và Nam Phi, mùa mưa rõ rệt, nơi sinh sống của đàn thú lớn như voi, sư tử, tê giác.
  • Sahel bán khô hạn: dải chuyển tiếp giữa Sahara và savanna, lượng mưa 200–600 mm/năm.
  • Đồng cỏ cao nguyên: Kenya, Tanzania, Uganda, rải rác bụi cây, khí hậu mát mẻ về đêm.

Các khu bảo tồn và công viên quốc gia như Serengeti (Tanzania), Masai Mara (Kenya), Okavango Delta (Botswana) bảo vệ loài đặc hữu và tạo điều kiện cho hệ sinh thái phát triển bền vững CIA World Factbook.

Dân cư và ngôn ngữ

Khu vực này tập trung hơn 1,2 tỷ dân với mật độ phân bố không đồng đều: tập trung cao ở đồng bằng sông, đô thị lớn như Lagos (Nigeria), Kinshasa (CHDC Congo), Nairobi (Kenya), Abidjan (Bờ Biển Ngà).

Ngôn ngữ bản địa phong phú với hơn 2.000 ngôn ngữ thuộc ba hệ ngôn ngữ chính: Niger–Congo, Nilo-Saharan và Khoisan. Tiếng Anh, Pháp và Bồ Đào Nha là ngôn ngữ chính thức ở nhiều quốc gia do lịch sử thuộc địa, hỗ trợ giao thương và hành chính.

Quốc giaDân số (triệu)Ngôn ngữ chính thức
Nigeria216Tiếng Anh
CHDC Congo108Tiếng Pháp, Kiswahili
Kenya54Tiếng Anh, Kiswahili
Nam Phi6011 ngôn ngữ (gồm tiếng Anh, Afrikaans)

Đô thị hóa nhanh tạo nên các trung tâm đa văn hóa, thúc đẩy phát triển kinh tế — xã hội nhưng cũng đặt áp lực lên hạ tầng cơ sở, giáo dục và y tế. Tỉ lệ thành thị trung bình đạt ~45% và dự kiến còn tăng trong thập kỷ tới African Union.

Kinh tế và phát triển

Châu Phi cận Sahara có GDP danh nghĩa khoảng 2,6 nghìn tỷ USD (2023), chiếm chưa đến 3% GDP toàn cầu nhưng đóng góp khoảng 7% tăng trưởng kinh tế thế giới nhờ tốc độ tăng trưởng trung bình 4–5%/năm IMF Regional Economic Outlook.

Nông nghiệp vẫn là ngành chủ lực, tạo việc làm cho hơn 60% lực lượng lao động, với các sản phẩm chính gồm lúa gạo, ngô, cacao, cà phê và cao su. Tuy nhiên, giá trị sản xuất thấp do công nghệ canh tác truyền thống, phụ thuộc vào mưa, và thiếu kết nối hạ tầng giao thông.

Khai khoáng và năng lượng đóng góp đáng kể vào xuất khẩu: dầu mỏ (Nigeria, Angola), khí tự nhiên (Mozambique, Tanzania), khoáng sản (kim cương ở Botswana, vàng ở Ghana). Dịch vụ tài chính, viễn thông và du lịch đang dần phát triển, chiếm trên 40% GDP khu vực.

NgànhĐóng góp GDP (%)Tỉ lệ lao động (%)
Nông nghiệp2260
Công nghiệp2617
Dịch vụ5223

Chỉ số phát triển con người (HDI) trung bình ở mức 0,547, thấp hơn trung bình toàn cầu 0,732. Khoảng 40% dân số sống dưới mức nghèo quốc tế (1.90 USD/ngày) World Bank WDI, cho thấy khoảng cách lớn giữa tăng trưởng kinh tế và phát triển xã hội.

Chính trị và thể chế

Châu Phi cận Sahara gồm hơn 40 quốc gia với nhiều hình thức thể chế từ dân chủ đa đảng đến chuyên quyền. Từ năm 1990 đến nay, số nước tổ chức bầu cử tự do tăng nhưng chất lượng quản trị vẫn còn nhiều hạn chế do tham nhũng, bất ổn chính trị và xung đột vũ trang.

Tổ chức Liên minh châu Phi (AU) và Cộng đồng Kinh tế Tây Phi (ECOWAS) đóng vai trò trung gian hòa giải xung đột, thúc đẩy liên kết kinh tế và tự do di chuyển. ECOWAS can thiệp ở Mali và Gambia để khôi phục nền dân chủ sau đảo chính quân sự.

Vấn đề an ninh ở Sahel (Mali, Niger, Burkina Faso) vẫn căng thẳng do hoạt động của các nhóm vũ trang Hồi giáo, khủng bố và buôn bán ma túy xuyên biên giới. Tình trạng di cư cưỡng bức và khủng hoảng nhân đạo tại Tigray (Ethiopia) cũng đặt ra thách thức lớn cho cộng đồng quốc tế UN OCHA.

Lịch sử và di sản văn hóa

Châu Phi cận Sahara từng là nơi hình thành các vương quốc hùng mạnh như Ghana, Mali và Songhai (thế kỷ 8–16). Đế chế Mali dưới thời Mansa Musa trở thành trung tâm thương mại vàng, muối và trung chuyển nô lệ tại Timbuktu.

Từ cuối thế kỷ 19 đến giữa thế kỷ 20, thực dân châu Âu phân chia vùng đất này tại Hội nghị Berlin (1884–85), dẫn đến biên giới hiện tại nhưng phá vỡ hệ thống bản địa, gây ra xung đột sắc tộc sau độc lập.

Di sản văn hóa phong phú với âm nhạc (highlife, Afrobeat, soukous), nghệ thuật điêu khắc gỗ (Bambara, Yoruba), và truyền thống kể chuyện qua griot ở Tây Phi. Di sản kiến trúc gồm kim tự tháp Meroë (Sudan), nhà thờ đá Lalibela (Ethiopia) và thành phố cổ Great Zimbabwe.

Thách thức phát triển bền vững

Biến đổi khí hậu diễn biến phức tạp, Sahel sa mạc hóa lan rộng, trong khi mưa lớn gây lũ lụt ở Tây Phi. Nguồn nước sạch khan hiếm, ảnh hưởng sức khỏe cộng đồng và sản xuất nông nghiệp.

Thiếu đầu tư vào y tế và giáo dục: tỷ lệ biết chữ trung bình 65%, dưới chuẩn 90% của Liên hợp quốc. Tỷ lệ tử vong trẻ em dưới 5 tuổi là 68/1.000, so với 38/1.000 toàn cầu UN SDG Report.

  • Thiếu cơ sở hạ tầng giao thông và năng lượng: đường bộ kém phát triển, điện lưới chưa phủ kín.
  • Chênh lệch giàu nghèo và đô thị hóa nhanh gây áp lực lên nhà ở, vệ sinh môi trường.
  • Xung đột tài nguyên và di cư nội bộ: cạnh tranh đất đai giữa dân du mục và nông dân.

Triển vọng và hợp tác quốc tế

Chiến lược “Agenda 2063” của AU định hướng tăng trưởng bền vững, liên kết khu vực qua Cộng đồng Kinh tế Châu Phi (AfCFTA) nhằm xóa bỏ thuế quan, mở cửa thị trường 1,3 tỷ dân AU Agenda 2063.

Hợp tác song phương và đa phương với EU, Trung Quốc, Mỹ qua đầu tư hạ tầng (Sáng kiến Vành đai và Con đường, “Team Europe”), hỗ trợ kỹ thuật và viện trợ phát triển chính thức (ODA) khoảng 50 tỷ USD/năm.

Thanh niên chiếm 60% dân số, xu hướng kinh tế số phát triển nhanh với fintech, thương mại điện tử, khởi nghiệp sáng tạo. Dự báo trong thập kỷ tới, tăng trưởng GDP có thể đạt 6–7%/năm nếu cải thiện quản trị, giáo dục và hạ tầng số.

Tài liệu tham khảo

  • International Monetary Fund. (2024). Regional Economic Outlook: Sub-Saharan Africa. imf.org
  • World Bank. (2024). World Development Indicators. databank.worldbank.org
  • United Nations. (2023). Sustainable Development Goals Report. unstats.un.org
  • African Union. (2015). Agenda 2063: The Africa We Want. au.int
  • United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs. (2023). Eastern and Southern Africa. unocha.org
  • Martin, P., & Taylor, J. (2022). The New Demographics of Sub-Saharan Africa. Oxford University Press.
  • Encyclopedia of African History. (2018). Oxford University Press.

Các bài báo, nghiên cứu, công bố khoa học về chủ đề châu phi cận sahara:

Phát Tán Can Thiệp Dựa Trên Bằng Chứng Cho Điều Trị Và Dự Phòng HIV Ở Thanh Thiếu Niên Tại Châu Phi Hạ Sa Saharan Dịch bởi AI
Springer Science and Business Media LLC - Tập 27 - Trang 64-72 - 2022
Hơn hai phần ba thanh thiếu niên sống chung với HIV trên toàn thế giới cư trú tại khu vực hạ Sahara của châu Phi. Mặc dù có sự sẵn có và tiếp cận rộng rãi đối với các biện pháp phòng ngừa và điều trị HIV dựa trên bằng chứng, song việc phát tán thông tin vẫn chưa đủ hiệu quả. Bài bình luận này phân biệt giữa thực hiện và phát tán, phản ánh những rào cản độc đáo trong việc phát tán các chương trình ...... hiện toàn bộ
#HIV #thanh thiếu niên #châu Phi hạ Sahara #phát tán #nghiên cứu #can thiệp dựa trên bằng chứng
Bệnh lý thần kinh ngoại biên ở bệnh nhân HIV tại châu Phi cận Sahara không thành công với liệu pháp điều trị đầu tay và phản ứng với liệu pháp ART thứ hai trong thử nghiệm EARNEST Dịch bởi AI
Journal of NeuroVirology - - 2015
Bệnh lý thần kinh ngoại biên cảm giác (PN) vẫn là biến chứng phổ biến ở bệnh nhân dương tính với HIV mặc dù đã có liệu pháp điều trị kháng retrovirus (ART) kết hợp hiệu quả. Dữ liệu về PN trong liệu pháp ART thứ hai còn hạn chế. Chúng tôi đã đánh giá PN bằng công cụ chuẩn trên những bệnh nhân thất bại liệu pháp ART đầu tay và trong 96 tuần sau khi chuyển sang liệu pháp ART thứ hai dựa trên PI tron...... hiện toàn bộ
#Bệnh lý thần kinh ngoại biên; HIV; liệu pháp kháng retrovirus; châu Phi cận Sahara; bệnh lao
Các can thiệp giảm thiểu nguy cơ HIV và rượu tại Châu Phi hạ Sahara: Một tổng quan có hệ thống về tài liệu và khuyến nghị cho con đường phía trước Dịch bởi AI
Springer Science and Business Media LLC - Tập 20 - Trang 484-503 - 2015
Khu vực Châu Phi hạ Sahara gánh chịu 69% gánh nặng toàn cầu về HIV, và có bằng chứng mạnh mẽ cho thấy sự liên quan giữa việc tiêu thụ rượu, hành vi nguy cơ HIV và tỷ lệ mắc HIV. Tuy nhiên, các đặc điểm của những can thiệp giảm thiểu rủi ro HIV liên quan đến rượu hiệu quả chưa được biết đến rõ ràng. Mục đích của tổng quan có hệ thống này là tóm tắt các đặc điểm và tổng hợp các phát hiện của các can...... hiện toàn bộ
#HIV #rượu #giảm thiểu rủi ro #Châu Phi hạ Sahara #can thiệp #phòng ngừa HIV
Tác động của quản lý tài sản và nợ phải trả đến hiệu quả tài chính của các tổ chức tài chính vi mô: Bằng chứng từ khu vực châu Phi cận Sahara Dịch bởi AI
Springer Science and Business Media LLC - Tập 8 - Trang 1-12 - 2022
Nghiên cứu này áp dụng phương pháp kế toán chi phí thống kê cho một mẫu gồm 106 tổ chức tài chính vi mô (MFI) ở khu vực châu Phi cận Sahara trong giai đoạn 2014–2018 nhằm điều tra mối quan hệ giữa quản lý tài sản-nợ phải trả và hiệu quả tài chính. Kết quả cho thấy cấu trúc tài sản và nợ phải trả có các tác động tích cực và tiêu cực đến lợi nhuận của các MFI trong mẫu. Danh mục cho vay ròng, các kh...... hiện toàn bộ
#quản lý tài sản-nợ phải trả #hiệu quả tài chính #tổ chức tài chính vi mô #châu Phi cận Sahara
Năng suất trong ngành nông nghiệp châu Phi cận Sahara: Ứng dụng Phân tích Bao phủ Dữ liệu và Phân tích Hồi quy Dịch bởi AI
Operations Research Forum - Tập 4 - Trang 1-29 - 2023
Nghiên cứu này là một phân tích đa quốc gia về năng suất của ngành nông nghiệp tại các quốc gia châu Phi cận Sahara (SSA) trong giai đoạn từ 2010 đến 2017. Nghiên cứu đã áp dụng thiết kế mô tả. Kích thước mẫu bao gồm ba mươi tám (38) quốc gia châu Phi cận Sahara. Việc thu thập dữ liệu cho nghiên cứu này liên quan đến việc thu thập các yếu tố đầu vào và đầu ra nông nghiệp từ năm 2010 đến 2017 từ cá...... hiện toàn bộ
Tử vong mẹ và sơ sinh theo địa điểm sinh nở ở châu Phi cận Sahara: một phân tích tổng hợp các nghiên cứu nhóm dân số Dịch bởi AI
BMC Public Health - Tập 14 - Trang 1-9 - 2014
Việc sinh tại cơ sở y tế đã được coi là một chiến lược quan trọng nhằm giảm tỷ lệ tử vong mẹ và sơ sinh ở các quốc gia đang phát triển. Tuy nhiên, vẫn thiếu bằng chứng rõ ràng về tác động của địa điểm sinh nở đối với tỷ lệ tử vong mẹ và sơ sinh. Chúng tôi nhằm ước tính rủi ro tử vong mẹ và tử vong sơ sinh theo địa điểm sinh nở ở khu vực châu Phi cận Sahara. Chúng tôi đã tiến hành một cuộc tổng qua...... hiện toàn bộ
#tử vong mẹ #tử vong sơ sinh #địa điểm sinh nở #châu Phi cận Sahara #phân tích tổng hợp #nghiên cứu nhóm dân số
Nhân khẩu học, sức khỏe bà mẹ và dịch tễ học của bệnh sốt rét và các bệnh truyền nhiễm chính khác tại huyện nông thôn Tsamba-Magotsi, tỉnh Ngounie, Gabon Trung Phi Dịch bởi AI
BMC Public Health - Tập 17 - Trang 1-7 - 2017
Châu Phi cận Sahara đang trải qua một sự chuyển tiếp dịch tễ từ sự chiếm ưu thế của các bệnh truyền nhiễm sang các bệnh không lây nhiễm và liên quan đến lối sống. Tuy nhiên, tốc độ của sự chuyển tiếp này và mô hình dịch tễ học của bệnh tật không đồng đều giữa các cộng đồng thành thị giàu có và người nghèo nông thôn. Để giải quyết câu hỏi này cho một vùng nông thôn xa xôi nằm trong rừng mưa nhiệt đ...... hiện toàn bộ
#dịch tễ học sốt rét #bệnh truyền nhiễm #sức khỏe bà mẹ #Gabon #châu Phi cận Sahara
Những cú sốc về sức khỏe ở châu Phi cận Sahara: Các hộ nghèo và không có bảo hiểm có dễ bị tổn thương hơn? Dịch bởi AI
Springer Science and Business Media LLC - Tập 8 - Trang 1-13 - 2018
Tại các nước đang phát triển, cú sốc về sức khỏe là một trong những cú sốc thu nhập idiosyncratic phổ biến nhất và là lý do chính khiến các hộ gia đình rơi vào cảnh nghèo đói. Nghiên cứu thực nghiệm đã cho thấy rằng ở các quốc gia này, các hộ gia đình không thể tiếp cận các thị trường bảo hiểm chính thức để bảo hiểm tiêu dùng của họ trước những cú sốc sức khỏe. Do đó, trong nghiên cứu này, liệu cá...... hiện toàn bộ
Các yếu tố liên quan đến nhận thức, điều trị và kiểm soát huyết áp ở người trưởng thành từ 50 tuổi trở lên theo tình trạng HIV tại Tây Bắc Tanzania Dịch bởi AI
Current Hypertension Reports - Tập 24 - Trang 259-266 - 2022
Mục tiêu của nghiên cứu này là mô tả sự gia tăng tỷ lệ mắc và nguy cơ mắc bệnh tim mạch ở những người sống chung với HIV (PLWH) tại khu vực châu Phi cận Sahara. Chúng tôi cũng sử dụng dữ liệu để so sánh kết quả của tình trạng tăng huyết áp (một bệnh không lây nhiễm phổ biến ở PLWH) giữa PLWH và những cá nhân không nhiễm HIV trong nhóm người cao tuổi tại Tây Bắc Tanzania. Tăng huyết áp ngày càng tr...... hiện toàn bộ
#HIV #bệnh tim mạch #tăng huyết áp #châu Phi cận Sahara #can thiệp y tế
Khả năng thực hiện của phương pháp nhiệt đông để điều trị tổn thương tiền ung thư cổ tử cung trong chiến dịch sàng lọc và điều trị ở châu Phi hạ Sahara Dịch bởi AI
Springer Science and Business Media LLC - Tập 17 - Trang 1-8 - 2017
Việc sử dụng phương pháp nhiệt đông để điều trị các tổn thương tiền ung thư cổ tử cung gần đây đã thu hút nhiều sự quan tâm. Mục tiêu của chúng tôi là xác định tính khả thi của quy trình ngoại trú này trong bối cảnh chiến dịch sàng lọc và điều trị ung thư cổ tử cung (CC) ở khu vực châu Phi hạ Sahara. Từ tháng 7 đến tháng 12 năm 2015, phụ nữ sống tại khu vực Dschang (Cameroon) trong độ tuổi từ 30 đ...... hiện toàn bộ
Tổng số: 21   
  • 1
  • 2
  • 3

Chủ đề khác

#mô đun young

Mô đun young là gì? Các bài nghiên cứu khoa học liên quan

#nghiên cứu giai đoạn i

Nghiên cứu giai đoạn i là gì? Nghiên cứu khoa học liên quan

#phân chia tế bào

Phân chia tế bào là gì? Các nghiên cứu khoa học liên quan

#bất thường mạch máu

Bất thường mạch máu là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học

#phân tích ngược

Phân tích ngược là gì? Các nghiên cứu khoa học liên quan

#rối loạn phát triển thần kinh

Rối loạn phát triển thần kinh là gì? Nghiên cứu liên quan

#virus thực vật

Virus thực vật là gì? Các bài nghiên cứu khoa học liên quan

#bctiv

Bctiv là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học liên quan

#lỏng khớp

Lỏng khớp là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học liên quan

#bolometer

Bolometer là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học liên quan


Xem thêm